EEN 'LASTIGE' VOORZIENING MET POSITIEVE EFFECTEN

In het voorjaar van 2000 opende het Project Gecontroleerde Heroïneverstrekking (PGH) de deuren aan de Kaatstraat in Utrecht. Dit was onderdeel van een landelijk experiment waarbij op medisch voorschrift heroïne werd verstrekt aan ernstige verslaafden. Zij zouden hierdoor een menswaardig bestaan krijgen, terwijl de samenleving minder last zou hebben van criminaliteit. Eind 2014 is de behandelunit verhuisd naar het nieuwe stadskantoor van de gemeente Utrecht. In dit artikel een terugblik en antwoord op de vraag: Wat zijn de belangrijkste (succes)factoren bij het vestigen van een maatschappelijk omstreden voorziening in een woonomgeving? Zorgvuldige aandacht voor goed omgevingsbeheer blijkt een belangrijke sleutel tot succes in veertien jaar PGH de Kaatstraat.

De komst van het project was zeker niet onomstreden. Bij bewoners en ondernemers ontstond veel onrust. Met leuzen als: “De kinderen achter de tralies en de junks op straat,” werd de angst voor een toename van het aantal rondhangende verslaafden en dealers in de buurt onder woorden gebracht. Daarbij speelde mee dat de woonbuurten in de omgeving van de Kaatstraat eind jaren negentig nog midden in de stadsvernieuwing waren. Er werd gesloopt, er stonden panden leeg, bewoners vertrokken en er was weinig sprake van sociale cohesie. Daarnaast waren drugsverslaafden en de daarbij behorende problematiek een bekend en zorgwekkend fenomeen voor de wijk. Ondanks deze voorgeschiedenis leert de ervaring aan de Kaatstraat dat het goed mogelijk is om maatschappelijk omstreden voorzieningen te vestigingen in een woonwijk, mits er sprake is van goed omgevingsbeheer. In deze terugblik volgt eerst een korte geschiedenis van het PGH, waarna wordt gekeken naar de ontwikkeling van overlast in, en de leefbaarheid en veiligheid van, de directe omgeving van de Kaatstraat. Tot slot wordt ingegaan op de eisen die een maatschappelijk omstreden voorziening stelt aan afspraken tussen de gemeente en bewoners over omgevingsbeheer.

EEN KORTE GESCHIEDENIS

De discussie over de ‘medische’ verstrekking van heroïne kende in 2000 al een lange voorgeschiedenis. Vanaf midden jaren zeventig werd er door de politiek en door de verslavingszorg over gedebatteerd. In juli 1998 startte een medisch experiment met proefprojecten in Amsterdam en Rotterdam. Aangezien die goed verliepen besloot de Tweede Kamer begin 1999 om het landelijk experiment officieel te starten, met nieuwe behandelunits in Den Haag, Heerlen, Groningen en Utrecht. De gemeente Utrecht koos aanvankelijk voor een pand in de Lange Smeestraat. Dit leidde echter tot zeer felle en emotionele protesten en tot juridische procedures. Als alternatief kwam de Kaatstraat in beeld. Ook dit voornemen leidde tot protesten. Echter, tijdens een van de informatieavonden gaf een groep van zo’n tien buurtbewoners aan dat zij met de gemeente in gesprek wilde over de voorwaarden waaronder de vestiging van het PGH plaats zou kunnen vinden. Uit dit initiatief is later de Stichting Pijlsrecht ontstaan, de convenantpartij namens de buurtbewoners. Dit was de start van de tijdelijke vestiging van het PGH aan de Kaatstraat, dat in 2004 een permanent karakter kreeg.

LEEFBAARHEID EN OVERLAST IN DE BUURT

Tijdens de hele vestigingsperiode is er onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkeling van de leefbaarheid en veiligheid in de wijk. Door de jaren heen was er sprake van een licht positieve ontwikkeling in de beoordelingen van de bewoners in de buurt. Het algemeen oordeel van de buurt steeg van 7,0 naar 7,8. Het oordeel over veiligheid van 6,0 naar 6,7 en de beoordeling van de netheid van de buurt van 6,0 naar 7,2. Ook de bekendheid van het PGH nam langzaam af en de voorziening leek langzaam op te gaan in de omgeving. Met de komst van het PGH werd tevens een heel pakket aan veiligheidsmaatregelen genomen, waardoor volgens betrokkenen de veiligheid in Pijlsrecht sneller dan in omliggende gebieden verbeterde. 

In de beginperiode kwamen er wel regelmatig meldingen binnen bij het speciaal opgerichte ‘klachtenmeldpunt’. Vaak gingen die over mensen die in de buurt rondliepen of rondhingen, waarvan buurtbewoners vermoedden dat ze deelnemers waren van het PGH. In veel gevallen was echter niet duidelijk wie de veroorzaker van de overlast was en of deze persoon deelnemer van het project was dan wel hierdoor aangetrokken werd om naar de wijk te komen. Hierdoor bleef het lastig om een directe relatie te leggen tussen het PGH en de situatie in de omgeving. Bij overlastsituaties en klachten rond het PGH werd herhaaldelijk  de betrokkenheid van deelnemers gecheckt. Daarvan werd nooit bewijs gevonden. Na 2008 kwamen er geen klachten meer binnen die betrekking hadden op het PGH.