Een aanzet tot het meten van de draagkracht van een gebied

Toerisme en recreatie bewijzen ook na de coronapandemie hoe belangrijk ze zijn voor Nederland. Ze dragen, met name in kleinere dorpen, bij aan het voorzieningenniveau, zorgen voor banen voor alle opleidingsniveaus en geven geregeld een nieuwe toekomst aan erfgoed. Maar veel bezoekers kunnen ook een keerzijde hebben, met een afname van de leefbaarheid of een aantasting van de biodiversiteit. En dat willen we voorkomen. Adviseurs Joost Gieling en Tom Gosens krijgen regelmatig vragen van opdrachtgevers of hun gebied de huidige bezoekersaantallen nog wel aan kan. Wat is toch de draagkracht van het gebied? En wat kunnen we eraan doen om toerisme en recreatie waardevol te houden?

Dit is een complex vraagstuk, dat verschillende dimensies kent. Recent hebben Joost en Tom daarom een artikel gepubliceerd in Vrijetijdstudies, en daarin hun gedachten uiteengezet over de vraag wat draagkracht is, en hoe deze berekend en geïnterpreteerd kan worden. Onderstaand geven we een korte introductie over het onderwerp, inclusief enkele trajecten waar Joost en Tom met vragen over drukte en draagkracht te maken kregen.

Het uitgebreide artikel met meer theorie en context is hier te raadplegen. 

De draagkracht van een bestemming

De draagkracht van een bestemming betekent het maximale aantal bezoekers dat tegelijkertijd op een bestemming aanwezig kan zijn, zonder schade aan te brengen aan de fysieke, ecologische of sociaal-culturele aspecten van de leefomgeving en zonder onaanvaardbare verslechtering van de bezoekersbeleving. Simpeler gezegd is draagkracht dus de hoeveelheid bezoekers (de capaciteit) die een gebied op de lange termijn aan kan. Als deze capaciteit (regelmatig) wordt overgeschreden, dan is er geen sprake van een duurzame toekomst. Op de korte termijn zorgt dit bijvoorbeeld voor irritaties, zwerfafval en parkeerhinder waarvan vooral de omwonenden de effecten merken. Op de langere termijn zijn ook blijvende effecten mogelijk. In natuurgebieden kunnen te veel bezoekers bijvoorbeeld de habitats van kwetsbare soorten verstoren en op termijn de biodiversiteit onder druk zetten. In meer stedelijke gebieden kan de leefbaarheid onder druk komen te staan en leiden tot een verschraling van het voorzieningenniveau en een krapte op de woningmarkt.

Hoewel er steeds meer onderzoek gedaan wordt naar de relatie tussen draagkracht en duurzaam toerisme, is er vooralsnog weinig empirisch onderzoek om op voort te bouwen. In natuurgebieden speelt mee dat er bijvoorbeeld ook beïnvloeding is door industrie, landbouw en verkeer. Door diverse bronnen en modellen aan elkaar te verbinden heeft Ginder een maatstaf ontwikkeld die het toestaat om het aantal bezoekers dat een gebied aan kan te kwantificeren. Zo’n analyse is voor meerdere typen gebieden mogelijk: voor natuurgebieden, voor toeristische hotspots, in dorpen en steden.

Feitelijke druk en draagvlak

Of de capaciteit overschreden wordt, hangt af van de feitelijke drukte. De technieken om het aantal bezoekers op een bepaald moment en op een bepaalde afgebakende locatie te meten worden steeds nauwkeuriger en goedkoper, bijvoorbeeld via hyperfencetechnologie en app-data. Met deze informatie kunnen drukte en draagkracht tegenover elkaar gezet worden. In figuur 1 is daarvan een voorbeeld opgenomen. Als de feitelijke drukte herhaaldelijk hoger is dan de draagkracht, is dat niet duurzaam en zijn maatregelen nodig. Als er nog relatief weinig bezoekers komen, is er ruimte om door te ontwikkelen. Maar hoe doe je dat? In een gebied spelen vaak diverse belangen, dus het nemen van maatregelen en het kiezen van een ontwikkelrichting is niet eenvoudig. Bij vraagstukken over drukte en draagkracht is het daarom altijd belangrijk om te werken aan voldoende draagvlak bij de belanghebbenden. Door alle belanghebbenden in het gebied aan te haken kunnen stappen worden gezet naar een toekomstbestendige en waardevolle invulling van een gebied.

Toepassingen in adviestrajecten

Ginder werkt op dit moment aan meerdere adviestrajecten waarbij drukte en draagkracht een rol spelen. In enkele beeldbepalende natuurgebieden hebben we de draagkracht in beeld gebracht en het aantal bezoekers gemeten. Vervolgens is dit gerelateerd aan de natuurdoelen die voor deze gebieden gelden. We kwamen tot de conclusie dat de drukte door recreatie zich concentreert op plekken waar ook de habitats van enkele van de meest kwetsbare soorten zich bevinden. Dit vormde de input voor een beheer- en investeerplan voor de streek, waar op dit moment aan gewerkt wordt.

Binnen deze adviestrajecten konden we ook het gevoel van drukte middels deze methodiek beter kwantificeren. Het beeld dat het ‘structureel’ te druk was in de natuurgebieden bleek niet te kloppen; het was vooral druk op zondagmiddagen en tijdens schoolvakanties. Daarbuiten was de  bezoekersdruk relatief beperkt. Deze objectivering hielp erg bij de opstellen van passende maatregelen, die ook gedragen werden door alle stakeholders.