Opinie 01 maart 2022 Deel artikel

Toerisme als ecosysteem

Een ecosysteem is een complex systeem van interacties tussen levende groepen (planten, mensen, dieren) en de omgeving waarin ze leven. Alle organismen in een ecosysteem leveren een bijdrage aan het geheel. Wij beschouwen toeristische bestemmingen als een (te managen) ecosystemen. Want net als in de natuur kent een bestemming een scala aan spelers die allen van elkaar afhankelijk zijn en gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het succes.

Toeristische gebieden kunnen volgens ons dan ook veel leren vanuit de natuur. Ecosystemen hebben immers de afgelopen 4,5 miljard jaar bewezen een samenwerkingsvorm te zijn die succesvol is. Samen met hoogleraar Wim van der Putten van het Nederlands Instituut voor Ecologie hebben wij een aanpak voor toeristische gebieden ontwikkeld die is gebaseerd op de natuurlijke ecosystemen.

Daarin onderscheiden wij, net als in de natuur, vier basisprincipes:

Diversiteit: Niet één soort is dominant, maar er is sprake van een aantal soorten die met elkaar reageren, soms in afhankelijkheid en soms als concurrent, waardoor ze elkaar kunnen versterken of verzwakken. Door de diversiteit ontstaat risicospreiding en veerkracht, waardoor tegenslagen kunnen worden overleefd, omdat langdurig succes onder wisselende omstandigheden niet bepaald wordt door één soort.
Verbondenheid: Soorten in een ecosysteem hebben een variatie aan meer of minder sterke interacties met elkaar. Soorten kunnen concurreren om zonlicht en voedsel, maar in bepaalde, soms extreme, omstandigheden kan de één de ander faciliteren. Daarnaast is de ene soort voedsel (een resource) voor het andere: eten en gegeten worden. Planteneters eten planten, maar worden gegeten door vleeseters. Ook zijn er samenwerkers (symbionten), zoals bijen die planten bestuiven in ruil voor nectar. In de natuur dragen al deze interacties bij aan de biodiversiteit die we waarnemen en aan de kringlopen.
Draagkracht-circulariteit: Geen enkel ecosysteem is volledig gesloten, maar sommige ecosystemen zijn meer draagkrachtig en circulair dan andere. Zo worden schorren en slikken, gekenmerkt door een grote aanvoer van voedingsstoffen en sediment, terwijl er veel van de geproduceerde plantenmassa verdwijnt. Uiteindelijk is het de uitdaging dat de ecosystemen samen de benodigde voedingsstoffen efficiënt verdelen en aan elkaar doorgeven, waardoor het geheel voor volgende generaties in stand blijft.
Menselijk handelen (antropogeniteit): De menselijke factor die rentmeesterschap inbrengt. Mensen kunnen denken en handelen vanuit lange termijn perspectief. Vanuit de menselijke rede en de door de mens ontwikkelde mogelijkheden, zoals geld dat kan worden belegd om op een ander moment te worden uitgegeven, zijn mensen in staat te investeren in ontwikkelingen die zich op de lange termijn terugbetalen. Daarbij leren ze niet alleen lessen uit het verleden, maar maken ze ook keuzes naar de toekomst.

Ginder (voorheen ZKA) ziet in de praktijk vier archetype toeristische ecosystemen met ieder een eigen ontwikkel-aanpak:

Toppers van Toen zijn gebieden die voorheen floreerde maar waarvan het ecosysteem sterk is verouderd en vraagt om een nieuwe soorten rijkdom.
Massa hotspots waar de balans vaak ver te zoeken is door invasieve soorten die het moois van toerisme ongegeneerd exploiteren zonder zelf een bijdrage te leveren.
Iconen die zijn ontwikkeld rond één krachtig product en daardoor zeer gevoelig zijn voor externe ontwikkelingen.
Potentials zijn ecosystemen die wachten op ontwikkeling, maar waar de kracht nog niet achterhaald is.

Merlijn Pietersma van Ginder (voorheen Seinpost/ZKA)

Download hier het artikel over toerisme en ecosystemen dat in Vrijetijdsstudies (2020, nr. 3) gepubliceerd stond.

Auteurs namens het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) professor dr. ir. Wim van der Putten. Namens Ginder: Merlijn Pietersma en Joost Gieling.