Opinie 07 november 2025 Deel artikel

Centra van overmorgen: gedeelde waarden, gezamenlijke krachten

Binnensteden en dorpskernen zijn in transitie. Hoe ziet een centrum eruit dat ook overmorgen aantrekkelijk, leefbaar, toekomstbestendig en van waarde is? En hoe werk je daarbij samen met verschillende actoren?

NB: waar we in dit artikel spreken over het centrum, kun je ook dorpscentrum of binnenstad lezen. En ook centra van stadsdelen en wijken zien we in de praktijk geregeld een vergelijkbare rol innemen.

DE HISTORISCHE BIOGRAFIE ALS FUNDAMENT

De historische biografie is het fundament van een centrum en wordt zichtbaar in architectuur, stratenpatroon, openbare ruimte en verhalen. Dit ‘cultuurhistorisch reservoir’ vormt een belangrijke basis: het biedt identiteit, herkenning en inspiratie voor nieuwe ontwikkelingen.

De historie leert dat onze centra zich telkens opnieuw hebben uitgevonden. Door voort te bouwen op ontwikkelingen en veerkrachtig te reageren op veranderingen. Eeuwenlang was het centrum een plek waar handel, werken, wonen, religie en bestuur werden gecombineerd. Later kwamen commerciële functies meer centraal te staan. In de twintigste eeuw leidde schaalvergroting, sanering en de opkomst van de auto tot ingrijpende veranderingen. Na de wederopbouw kwam er herwaardering voor het historische karakter. En ook in de huidige tijd moet de binnenstad veerkrachtig zijn vanwege digitalisering en klimaatverandering.

Centra die hun historische kwaliteiten koesteren en inzetten voor nieuwe functies (zoals cultuur, horeca, wonen en ambacht) zijn aantoonbaar aantrekkelijker en veerkrachtiger. Een vitaal centrum is immers meer dan de optelsom van activiteiten, gebouwen en de openbare ruimte. Het moet ook ergens over gáán. Een herkenbare en onderscheidende identiteit maakt een centrum “beleefbaar” en betekenisvol. Die identiteit halen we niet van buiten, maar vinden we lokaal: in de historie, cultuur, ligging en gemeenschap van een plek. Wie de historische biografie kent, kent ook de aangrijpingspunten voor de binnenstad van overmorgen.

MEERVOUDIGE WAARDECREATIE ALS KOMPAS VOOR BREDE WELVAART

Wie naar de binnenstad kijkt als ecosysteem, ziet dat haar kracht schuilt in meervoudige waardecreatie: verschillende typen waarde die elkaar versterken en samen brede welvaart mogelijk maken. Daarbij spelen de onderstaande waarden een belangrijke rol.
1. Gebruikswaarde: De directe gebruiks- en verblijfsfunctie van de binnenstad: van winkels, horeca en voorzieningen tot parken, pleinen en routes. Zichtbaar door de passantenstromen, de verblijfskwaliteit, de toegankelijkheid en een mix van functies die het centrum laten leven. Zo is in Hilversum de gebruikswaarde toegenomen door de vestiging van de bibliotheek 8.0 in passage De Gooische Brink. Het is een modern concept met onder andere studieplekken, een medialab, theater en atelier.
2. Optiewaarde: De vestigingskracht en keuzevrijheid die het centrum biedt voor wonen, werken, investeren en programmeren. Nu én in de toekomst. Zo kiest Heerlen voor het (terug)halen van onderwijs naar het centrum om ook het vestigingsklimaat in de stad te verbeteren.
3. Economische waarde: De motor voor werkgelegenheid en bedrijvigheid: detailhandel, horeca, creatieve industrie, zakelijke diensten, toerisme en events. Dit draagt ook bij aan de vastgoedwaarde en het investeringsklimaat.
4. Sociale waarde: Het centrum als ontmoetingsplek: die inclusie bevordert, vertrouwen en verbondenheid versterkt, en bijdraagt aan gezondheid, welzijn en talentontwikkeling.
5. Bestaanswaarde: De identiteit en trots die mensen aan hun centrum ontlenen: verhalen, rituelen, erfgoed en symbolen die betekenis geven. De historische gelaagdheid geeft de binnenstad een uniek karakter en ‘sense of place’ die niet te kopiëren is. In Heerlen bouwt men met de inzet op kunst & cultuur aan hernieuwde trots voor de (binnen)stad. In Nijmegen hebben we met Lindenberg Cultuurhuis en MOOD store de samenwerking gezocht. Met behulp van street art (murals) hebben we nieuwe betekenisvolle plekken gecreëerd. En in Beesel houdt men de legende van Sint Joris en de draak al sinds 1736 levend.
6. Ecologische waarde: De bijdrage van het centrum aan duurzaamheid, circulariteit en klimaatadaptatie: vergroening van buitenruimte en gevels, hergebruik van gebouwen, autoluwe zones, duurzame evenementen etc.

GEDEELDE WAARDEN CENTRAAL

Het bijzondere van de binnenstad is dat geen enkele partij exclusief ‘eigenaar’ is van één van de waarden. Naast partijen die in het centrum gevestigd zijn, zijn er ook partijen die ‘slechts’ passant zijn. Denk bijvoorbeeld aan investeerders of ontwikkelaars. Dit maakt een samenwerking uitdagend. Het vraagt om het sluiten van (tijdelijke) coalities gericht op meervoudige waardecreatie. Deze waarden verbinden. Zeker als bij die waardecreatie de vraag centraal staat hoe ingespeeld kan worden op belangrijke gebruikers of bezoekers van de binnenstad. Immers, als een centrum er in slaagt om bezoekers (of ze nu in de gemeente of de regio wonen of van daarbuiten komen) te verleiden en te verbinden, dan ontstaan belangrijke bezoekersstromen. Deze bezoekersstromen zijn belangrijk voor het functioneren van een centrum. Zowel nu als in de toekomst.

ONZE AANPAK

Als het gaat om de centra van overmorgen hanteren we als Ginder een unieke aanpak. Samen met partijen formuleren we eerst een gedeelde ambitie als richtlijn voor de toekomst. Zo’n gezamenlijke visie is natuurlijk mooi, maar échte verandering vraagt om actie. In de praktijk zien we vaak dat een groep slimme aanpakkers of ambassadeurs hierin het verschil kan maken door te denken, doen en handelen vanuit toekomstgerichte ambities. Zo komen gebieden echt in beweging. Onze projecten in onder meer Witte de Withstraat in Rotterdam en het Modekwartier in Arnhem zijn daarvan goede voorbeelden. Ook in tal van andere binnensteden en dorpscentra hebben we beweging gebracht. De belangrijkste lessen die we aan de hand van deze projecten geleerd hebben:

• Zorg voor diversiteit aan functies en gebruikers: Niet afhankelijk van één sector, maar een mix van wonen, werken, horeca, zorg, onderwijs en recreatie. Kunst, cultuur en erfgoed zijn vaak de smaakmakers. Ze dragen bij aan de identiteit, versterken de sociale cohesie en geven nieuwe betekenis aan de publieke ruimte. Clustering van (bij elkaar passende) functies zorgt voor synergie en identiteit. Gebiedsprofielen die voortbouwen op de identiteit van een gebied dragen daaraan bij. In Apeldoorn geven deze richting aan de verdere uitwerking van de ambitie om de binnenstad groener en vitaler te maken.
• Biedt ruimte voor experiment en tijdelijke initiatieven: Broedplaatsen, tijdelijke invulling en activiteiten in de openbare ruimte (zoals evenementen, maar denk ook aan tijdelijke terrassen in de zomer op parkeerplaatsen) zorgen voor dynamiek, creativiteit en innovatie. Broodnodig om te innoveren en de binnenstad in beweging te houden. In de Bloemerstraat in Nijmegen hebben we door kunst en cultuur tijdelijk te programmeren in een pand en via murals, het gebied opnieuw op de kaart gezet.
• Organiseer aanpassingsvermogen: Snel inspelen op nieuwe trends, technologieën of maatschappelijke behoeften vraagt wat van de cultuur van samenwerking tussen partijen in een centrum. Door de blik te richten op de verschillende waarden ontstaat gedeeld eigenaarschap. Dit kan op diverse manieren worden georganiseerd; in de vorm van centrummanagement of een gebiedscoöperatie. Al dan niet in combinatie met een bedrijveninvesteringszone (BIZ). De inhoudelijke agenda is daarbij leidend. Wanneer deze behapbaar is (naar benodigde middelen en tijd) komt beweging naar overmorgen op gang. Zo hebben in Baarlo betrokken ondernemers/bewoners het initiatief genomen om via een soort gebiedscoöperatie een centrale plek in het dorp - de kerk - opnieuw in te vullen als ontmoetingsplek. Naast ambitie, middelen en agenda zijn tot slot bijpassende kaders van belang. Van beleid, planologische beslissingen tot parkeernormen. Niet te star, maar geschikt om de energie vanuit een gebied goed te geleiden. Door te inspireren, uit te nodigen, te faciliteren en te ondersteunen daar waar nodig.

HET CENTRUM ALS HYBRIDE RUIMTE

De binnenstad of het dorpscentrum is het kloppend hart van de gemeenschap. De plek waar energie, dynamiek en ontmoeting samenkomen. Het biedt ruimte voor verbinding. Een plek waar nieuwe ideeën en concepten worden getest en toegepast. Tegelijkertijd is het een decor voor verhalen en erfgoed, waarin het verleden zichtbaar en beleefbaar is. Ze is een toeristische trekpleister die bezoekers aantrekt met haar unieke karakter, lokale identiteit en ondernemerschap.

Onze centra zijn daarmee een gedeelde, hybride ruimte waar wonen, werken, leren, zorgen, ontspannen en ondernemen op elkaar inwerken. Door deze combinatie is het een plek die we moeten koesteren. Tegelijkertijd is het een plek die voor uitdagingen staat. Van veranderingen in het winkellandschap, de bijdrage aan de woningbouwopgave tot het inspelen op klimaatverandering.

SAMEN AAN DE SLAG?

Bij Ginder helpen we gemeenten, ondernemers, vastgoedeigenaren en centrummanagementorganisaties. Dit doen we onder andere door het ontwikkelen en realiseren van toekomstgericht centrumvisies en uitvoeringsprogramma’s. Daarbij organiseren en begeleiden we samenwerkingen. Onze aanpak is integraal, adaptief en gericht op samenwerking. Meer weten of een keer van gedachten wisselen? Neem contact op met John Bardoel of Jan-Willem Speetjens.