Opinie 01 november 2024 Deel artikel

De sleutel tot gerichte migratie en brede welvaart: hoe gemeenten met ruimtelijk economisch beleid het verschil kunnen maken

Duitsland is begonnen met tijdelijke grenscontroles. Het kabinet Schoof volgt dit experiment nauwlettend. Dat is niet verrassend, gezien de ambitie van het huidige kabinet om 'het strengste asielbeleid ooit' in te voeren. Er zijn genoeg redenen waarom migratie beperkt zou kunnen worden. Maar los van de vraag of een sterk grensbeleid effectief is, mis ik in het debat de belangrijkste schakel in het beperken van migratie: onze economie. Onze economie heeft juist baat bij open grenzen voor handel, investeringen én migratie.

Ook op lokaal niveau zie ik de worsteling van lokale bestuurders en beleidsmakers. Ook zij willen sturen op migratie omdat zij directe sociale en economische gevolgen ervaren in hun gemeenten. Een toenemende stroom van arbeidsmigranten zonder passende huisvesting en integratiemogelijkheden kan leiden tot druk op de woningmarkt, overbelasting van lokale voorzieningen en segregatie. Daarnaast willen ze voorkomen dat er arbeidsmarktonzekerheden ontstaan, zoals uitbuiting, slechte werkomstandigheden of de cohesie in de samenleving onder druk zetten. De vraag ‘waar moeten we in hemelsnaam beginnen?’ hoor ik regelmatig in het land. En hoewel iedereen aanvoelt dat de kern van de problematiek vooral wordt veroorzaakt door de arbeidstekorten in specifieke sectoren, wordt al snel door betrokkenen ingebracht dat economische sturing ongewenst is en/of niet tot het gewenst resultaat leidt. Ik sprak onlangs een provinciedirecteur over de economische sturingsmogelijkheden op migratie. Zijn repliek was: ‘Dat er nauwelijks mogelijkheden zijn om lokaal met ruimtelijk economisch beleid aan de slag te gaan, want de markt laat zich niet beïnvloeden’.

ECONOMISCH BELEID ALS SLEUTEL VOOR DUURZAME GROEI

Gemeenten en regio’s moeten zich allereerst bewuster worden van de mogelijkheid dat zij met ruimtelijk economisch beleid wel degelijk een substantiële bijdrage kunnen leveren aan een gerichter migratiebeleid. Lokaal economisch beleid moet zich nadrukkelijker richten op activiteiten die de brede welvaart vergroten. Dit leidt ertoe dat gemeenten en regio’s zich in toenemende mate zullen richten op sectoren die bijdragen aan innovatie, duurzaamheid en maatschappelijke impact. In het gronduitgiftebeleid kunnen criteria worden opgenomen die deze doelen ondersteunen. Voor sectoren die afhankelijk zijn van arbeidsmigranten is het essentieel om de impact op brede welvaart mee te wegen. De Handreiking effectenrapportage bij nieuwe bedrijvigheid (mei 2024) van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) biedt gemeenten een leidraad om constructieve gesprekken aan te gaan met ondernemers en een beeld te krijgen van het aantal arbeidsmigranten dat in verschillende bedrijven in de sectoren land- en tuinbouw werkzaam is. Hierdoor kan de huisvestingsbehoefte van arbeidsmigranten lokaal beter in beeld worden gebracht.

Een integraal afwegingskader op het gebied van economie, ecologie en maatschappij moet helder maken op grond van welke (brede welvaarts)criteria lokaal tot een selectie van de gewenste bedrijvigheid wordt gekomen. Het door de Adviesraad Migratie voorgestelde puntensysteem (rapport Afgewogen arbeidsmigratie, september 2024) zou een onderdeel moeten uitmaken van dit afwegingskader. Met dit puntensysteem, gericht op arbeidsmigranten van buiten de EU, worden factoren meegewogen zoals salaris, sector, huisvestingsbehoefte en de intentie om Nederlands te leren.

Lokaal moeten keuzes worden gemaakt welke bedrijven wel en niet passen in een gemeente of regio. Bedrijven die veel ruimte innemen, vooral goedkope arbeidskrachten aantrekken maar weinig waarde toevoegen aan de lokale economie, zoals sommige distributiecentra, komen niet meer in aanmerking voor bedrijfskavels. Maar dit geldt ook voor sectoren waar veel arbeidsmigranten werken onder slechte omstandigheden. In plaats daarvan wordt benadrukt dat bedrijven die bijdragen aan duurzame werkgelegenheid, innovatie en welzijn voor onze inwoners een voorkeurspositie hebben. Daarmee wordt lokaal de vestiging van bedrijven bevorderd die duurzaam werken, lokale innovatie stimuleren en zorgen voor kwalitatieve banen voor inwoners.

NIEUW LOKAAL / REGIONAAL ECONOMISCH (STRUCTUUR)BELEID IN OPKOMST

Verschillende gemeenten in Nederland richten zich al op bedrijven die maatschappelijke impact maken. Het advies van de Sociaal-Economische Raad (SER) (Perspectief op brede welvaart in 2040, januari 2024) stelt dat gemeentelijk en regionaal economisch beleid zich moet concentreren op activiteiten die bijdragen aan brede welvaart, zoals duurzaamheid, innovatie en inclusie. Daarnaast omarmen koplopergemeenten de circulaire economie door ruimte te bieden voor experimenten met circulaire bedrijfsmodellen. Ze werken samen met bedrijven aan industriële productie zoals flexibele afvalinzameling en hergebruik van grondstoffen, wat laat zien dat lokaal economisch beleid een krachtig middel kan zijn voor verandering.

Gemeenten kunnen dus wel degelijk een verschil maken met een doordachte economische strategie die niet alleen economisch, maar ook maatschappelijke en ecologische waarde toevoegt. In het verlengde hiervan kunnen gemeenten ook voor het thema arbeidsmigranten beter onderbouwd werkgevers aanspreken op goed werkgeverschap.

SAMEN NAAR EEN DUURZAME EN INCLUSIEVE ECONOMIE

Ginder ondersteunt gemeenten en regio's graag bij het vormgeven van een toekomstbestendig economisch beleid dat de brede welvaart versterkt. We doen dit onder meer in het Stedelijk Gebied Eindhoven. Zoals al is aangegeven is voor een brede welvaart meer nodig dan enkel gerichte economische keuzes maken; het vraagt om samenwerking tussen lokale overheden, werkgevers en uitzendbureaus, waarbij iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Diverse gemeenten, waaronder Horst aan de Maas, ondersteunen we om deze samenwerking vorm te geven. Alleen door gezamenlijk te investeren in opleiding, goede huisvesting en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden, kunnen we een duurzame, inclusieve en innovatieve economie opbouwen. Neem contact met ons op om te verkennen hoe we samen deze uitdagingen kunnen aanpakken en vormgeven.