DE RUIMTE IS NIET SCHAARS, KEUZES MAKEN WEL
Gemeenten en regio’s staan voor de uitdagingen in de beperkte ruimte die beschikbaar is, terwijl bedrijven snakken naar ruimte om te ontwikkelen, innoveren en verduurzamen. "We moeten keuzes maken" klinkt dan ook steeds luider. Den Haag probeert de regie te pakken met programma’s als Ruimte voor Economie en een vernieuwde focus op bedrijventerreinen. Onze veronderstelling is dat de werkelijke uitdaging niet ligt bij de ‘beperkte’ ruimte. Wat écht schaars is, is het maken van keuzes. Wat voor economie willen we immers zijn? Wat vinden we gezamenlijk nu écht van waarde? En welke bedrijvigheid en sectoren zijn bijvoorbeeld belangrijk voor de transitie naar een circulaire en duurzame economie? Zonder antwoorden op deze vragen blijft regie pakken stuurloos. Duidelijkheid hierover is nodig om tot weloverwogen ruimtelijke keuzes te komen. Ook voor een toekomstbestendige economie.
GRENZEN BEREIKT EN NIEUWE WEGEN GEZOCHT
Beginnend bij de eerste vraag: wat voor economie willen we zijn? De afgelopen decennia ging het economisch voor de wind, met een groei van werkgelegenheid en stijgende bbp-cijfers als belangrijkste maatstaf voor succes. Maar die onbeperkte economische groei loopt tegen grenzen aan. Niet iedereen deelt mee in de voorspoed. Het Sociaal en Cultureel Planbureau laat in Nederland al jaren structurele verschillen zien in inkomen, opleiding, gezondheid en kansen op werk (Vrooman et al., 2023). Ook de impact van onze activiteiten op de omgeving is groot, met een afname van de biodiversiteit en klimaatverandering als gevolg. Om deze uitdagingen aan te pakken en duurzame vooruitgang te boeken, is een nieuw wenkend perspectief nodig.
BREDE WELVAART ALS LEIDRAAD VOOR RUIMTELIJK-ECONOMISCHE KEUZES
Economisch denken heeft zich lange tijd gebaseerd op een beperkt begrip van welvaart. Dit vraagt dus om een andere blik op economische groei. En brengt ons bij de volgende vraag uit de inleiding: wat vinden we gezamenlijk nu écht van waarde? Bij Ginder zijn wij ervan overtuigd dat brede welvaart de invalshoek moet zijn om hier antwoord op te geven. Brede welvaart nodigt uit om verder te kijken dan puur economische indicatoren zoals inkomen en werkgelegenheid. Het vraagt aandacht voor sociale, ecologische en persoonlijke aspecten van welzijn. Dit betekent dat een gezonde leefomgeving, goed onderwijs voor iedereen, een inclusieve arbeidsmarkt, sociale relaties en veiligheid centraal komen te staan (PBL, 2024).
Bij Ginder geloven we dat economie en bedrijven een actieve rol hebben in het realiseren van deze aspecten van brede welvaart. Dit betekent selectieve en slimme groei, waarbij ruimtelijk-economisch beleid wordt vormgegeven vanuit een breed welvaartsperspectief. Dit vraagt om niet langer vanzelfsprekend ruimte te faciliteren op basis van prognoses, maar gericht te kijken naar de bijdrage van economische activiteiten aan brede welvaart en een toekomstbestendige economie. Activiteiten die hieraan bijdragen ‘verdienen daardoor de ruimte’.
Verdien de ruimte
Maar hoe maak je die keuzes? Dit vraagt om een omgevingsbeleid waarin economische activiteiten zorgvuldig worden afgewogen en beoordeeld. Een principe dat wij hanteren, is ‘Verdien de Ruimte’. Dit is een visie en integraal afwegingskader op het gebied van economische, omgevings- en maatschappelijke waarde die je als overheid en samenleving belangrijk vindt. Dit concept moet helder maken op grond van welke (brede welvaarts-)criteria lokaal een selectie van de gewenste economische activiteiten wordt gemaakt.
Met Verdien de Ruimte wordt daardoor duidelijk welke economische activiteiten wel en niet (meer) passen binnen je eigen gemeente. Economische activiteiten die bijvoorbeeld veel ruimte innemen, vooral goedkope arbeidskrachten aantrekken en maar weinig waarde toevoegen aan de lokale economie, komen daardoor niet meer in aanmerking voor bedrijfskavels. Op deze manier wordt lokaal de vestiging van bedrijven bevorderd die duurzaam werken, innovatie stimuleren, zorgen voor kwalitatieve banen voor inwoners of bijdragen aan de transitie naar een circulaire economie. De bijdrage aan brede welvaart of een toekomstbestendige economie wordt zo een belangrijk criterium bij het toekennen van ruimte.
MAATSCHAPPELIJKE LEGITIMITEIT
De kern van Verdien de Ruimte is dus simpel: ruimte is waardevol. Juist daarom moet deze ten dienste staan van bredere maatschappelijke belangen. Maar de visie achter Verdien de Ruimte gaat verder dan simpelweg het naleven van wet- en regelgeving en volgt daarmee de principes van license to operate, zoals de provincie Zuid-Holland dat onlangs introduceerde in de Ruimtelijk Economische Visie 2025–2050. Verdien de Ruimte draait om het maatschappelijk verantwoord uitvoeren van activiteiten, wat de legitimiteit creëert die een organisatie nodig heeft om duurzaam te blijven opereren. Ruimte verkrijgen en behouden hangt dan ook niet uitsluitend af van vergunningen of juridische eisen.
Net zoals bij license to operate geldt, vormt de wet de basis, maar maatschappelijk draagvlak vraagt méér dan formele afspraken. Het vereist continu acceptatie en erkenning door de maatschappij. De mate waarin een organisatie verankerd is in de samenleving en actief bijdraagt aan maatschappelijke vraagstukken, bepaalt of zij daadwerkelijk ‘ruimte’ verdient.
RUIMTE ALS STURINGSMIDDEL
Voor het uitgeven van nieuwe bedrijfsgronden of het toestaan van economische ontwikkelingen in het buitengebied vormt Verdien de Ruimte een juridisch afwegingskader. Daarnaast is Verdien de Ruimte voor beleidsmedewerkers ook een sturingsmiddel en als middel om gesprekken te voeren over maatschappelijke waardecreatie. Bedrijven worden zo uitgedaagd om concrete bijdragen te leveren aan duurzaamheid en inclusiviteit. Gemeenten kunnen zich extra inspannen voor bedrijven die actief bijdragen aan bijvoorbeeld transitie naar een circulaire economie. Met Verdien de Ruimte laat de gemeente zien dat zij bedrijven ondersteunt die meebewegen, terwijl partijen die geen maatschappelijke meerwaarde leveren niet langer vanzelfsprekend op ruimte kunnen rekenen.
REGIE, MOED EN KEUZES
Voor gemeenten betekent de uitvoering van Verdien de Ruimte niet alleen het bieden van ruimte, maar vooral het nemen van regie. Het vraagt bestuurlijke moed om niet direct te kiezen voor snelle economische opbrengsten, maar om weloverwogen besluiten te nemen die gebaseerd zijn op duurzame maatschappelijke behoeften. En laat dit nu net in lijn zijn met de essentie van de Omgevingswet, waarmee wordt gestreefd naar het doelmatig gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van juist de maatschappelijke behoeften. Verankering van brede welvaart en Verdien de Ruimte in de omgevingsvisie en omgevingsprogramma’s biedt daardoor een legitieme basis om economische activiteiten af te wegen op hun maatschappelijke waarde. Maar, het maken van keuzes hierin, zoals gesteld in de inleiding, is de werkelijke uitdaging.
Vrooman, C., Boelhouwer, J., Iedema, J. & van der Torre, A. (2023) Eigentijdse ongelijkheid: De postindustriële klassenstructuur op basis van vier typen kapitaal. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Contourennotitie, Nota Ruimte, Rijksoverheid (2023). Verstedelijkingsstrategie Nederland: ruimte voor economische ontwikkeling en woningbouw. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Planbureau voor de Leefomgeving (2024) ‘Brede welvaart in de regio’. Opgehaald van Planbureau voor de leefomgeving: https://www.pbl.nl/brede-welvaart-in-de-regio.
Provincie Zuid-Holland (2024) Ruimtelijk Economische Visie 2025-2050. Provincie Zuid-Holland, maart 2024.
MEER WETEN OVER DIT ONDERWERP?
EENS VAN GEDACHTEN WISSELEN?
We komen graag met je in contact!
