Opinie 10 oktober 2023 Deel artikel

Hoe een wenkend perspectief in combinatie met een adaptieve aanpak helpt om criminaliteit aan te pakken.

De aandacht voor ondermijnende criminaliteit neemt toe. Omdat het een veiligheidsprobleem is, maar tegelijkertijd ook het gewenste (economisch) functioneren van een gebied frustreert. Deze aandacht stuwt de ontwikkeling van tools om grip te krijgen op de problematiek. Tegelijkertijd zijn er tal van (historische) lessen te trekken vanuit transformatieprocessen in gebieden die kamp(t)en met ondermijningsproblematiek. Deze taaie problematiek vraagt uithoudingsvermogen, samenhang en timing.

Ondermijning: verwevenheid van de onder- en bovenwereld

Ondermijnende criminaliteit. Recente berichtgeving over explosies in Rotterdam (vermoedelijk vanwege onderwereldconflicten) laat de directe impact op het gevoel van veiligheid voor bewoners en ondernemers zien. Ondermijning is echter geen nieuw fenomeen. Het manifesteert zich vaak subtiel, zoals in leegstaande winkelstraten met een oververtegenwoordiging van kapsalons, vage zaakjes die niet open zijn op de aangegeven plekken, of verouderde bedrijventerreinen bezaaid met autoverhuurbedrijven. De waarschuwing van de politie in Zuid-Limburg aan kwetsbare ondernemers om op hun hoede te zijn voor mensen die beloven hen uit de problemen te helpen, benadrukt dat criminelen allerlei middelen gebruiken om hun activiteiten te ontplooien, zelfs in de bovenwereld.

Zicht op ondermijning; verschillende tools beschikbaar

Het effect van ondermijning op gebieden lijkt op een troebele waterlaag in een aquarium. Het is niet alleen een op zichzelf staand probleem, het frustreert ook de gezonde werking van het gebied of ecosysteem als geheel. Dit betekent dat een effectieve aanpak moet kijken naar het gehele samenspel van de planten, dieren en stoffen in het water. Ofwel dat in een samenhangende gebiedsgerichte aanpak verschillende factoren en actoren moeten worden meegenomen.

Voordat we dieper ingaan op de aanpak, moeten we begrijpen hoe we ondermijning kunnen identificeren en wat de mogelijkheden zijn om het aan te pakken. Avans Hogeschool en RIEC Brabant-Zeeland ontwikkelden hiertoe signaleringstools die helpen bij het creëren van een informatiebeeld. Met deze tools wordt er systematisch inzicht in informatie verkregen om vervolgens een interventiestrategie te ontwikkelen. Daarbij wordt ook rekening gehouden met wet- en regelgeving over het delen van informatie.

Daarnaast is door Ginder een vitaliteitsmodel ontwikkeld waarin verschillende informatiebronnen worden gecombineerd. Dit model analyseert vestigingsplaatskwaliteiten, de economische kwaliteit en het perspectief van een onderneming door te kijken naar trends en ontwikkelingen, gegevens over de kredietwaardigheid van bedrijven en het risicoprofiel van panden wat betreft de kans op leegstand. Hierdoor wordt niet alleen naar de buitenkant gekeken, maar ook naar wat er zich 'achter de voordeur' afspeelt. Een belangrijke en vernieuwende toevoeging ten opzichte van bekende analysemodellen. Zo ontstaat ook een totaalbeeld over de waterlagen in het aquarium.

Van analyse naar aanpak

Op het moment dat ondermijning is gesignaleerd, is het belangrijk tot een juiste en gebiedsgerichte aanpak te komen. Het aanpakken van ondermijning is geen lineair traject. Het vereist flexibiliteit, aanpassingsvermogen en ambitie. Er zijn geen kant-en-klare oplossingen, aangezien gebieden worden beïnvloed door een veelvoud aan factoren en actoren. In de praktijk zien we voorbeelden van succesvolle aanpakken, waar lessen uit te trekken zijn:

#Voorbeeldcase De Witte de Withstraat In dit project werden panden met dubieuze invulling opgekocht en werd er ruimte gemaakt voor nieuwe ondernemers. Wat weer leidde tot een kantelpunt in de ontwikkeling van het gebied toen het in 2009 werd opgenomen in de Lonely Planet. Dit alles heeft over de jaren geleid tot een succesvolle transformatie van het gebied. De aanpak van ondermijning en economische stimulering gingen hier hand in hand.
Inzetten op herinrichting. In een ander gebied zagen we dat een kantelpunt werd bereikt door via de herinrichting van een plein de vestigingsplaatskwaliteiten te verbeteren. Met de herinrichting werd gewerkt aan het tegengaan van hittestress, het voorkomen van waterlast en het creëren van een ontmoetingsplek voor de wijk. Ook werd de uitgangspositie voor nieuwe ondernemers verbeterd. Dit droeg bij aan het enthousiasmeren van de vastgoedeigenaar om nieuwe ondernemers voor het gebied aan te trekken.
Inzetten op beeldvorming. In weer andere gebieden zetten we in op beeldvorming, placemaking, om het wenkend perspectief via interventies zichtbaar te maken. Met zo’n ingreep (als onderdeel van een bredere aanpak) ontstaat geloof in de aanpak, vertrouwen in de toekomst, waarmee ruimte ontstaat voor nieuwe ondernemers. Met de komst van nieuwe ondernemers is er ook weer aanleiding voor andere ondernemers om hun oog te laten vallen op vestiging of investeringen in het gebied. Zo wordt met interventies die soms ook een experimenteel karakter hebben, toegewerkt naar het bereiken van een kantelpunt om de negatieve spiraal te doorbreken.

Geregeld werken we het wenkend perspectief, de ambitie voor het gebied, ook uit in een brancheringsplan met een aanpak gericht op de uitstraling en bruikbaarheid van panden (bijv. in combinatie met een stimulerings- of verplaatsingsregeling). Dit kan ook de basis vormen voor doorvertaling in beleid en kaders vanuit het bestemmingsplan en APV (vergunningsplicht voor sectoren, branches). Zo ontstaat een mix van interventies gericht op het verwijderen van ongewenste elementen en het toevoegen van nieuwe elementen en nieuwe energie.

Er is dus een breed palet van interventies denkbaar. De effecten laten zich niet altijd voorspellen. Ook niet onbelangrijk is dat met de breedte van deze interventies (van ingrepen op het domein veiligheid, economie, inrichting openbare ruimte tot uitstraling van panden) een breed palet van spelers en potentiële partners in beeld komt. Zo’n brede aanpak is van cruciaal belang omdat hiermee ook een brede coalitie gevormd kan worden. Onmisbaar om de taaie, multidisciplinaire en meerjarige aanpak vorm te geven.

Conclusie

Onze overtuiging is dat repressie, stimulering en ontwikkeling van een gebied hand in hand moeten gaan. Dit vereist een verschuiving in het denken, waarbij de aandacht niet alleen gericht is op het bestrijden van ondermijning, maar ook op het creëren van een alternatief, wenkend, perspectief. Het is van essentieel belang dat we niet alleen weten wat we willen tegengaan, maar dat we ook alternatieven uitwerken. Dit inspireert nieuwe ondernemers die het gebied op sleeptouw kunnen nemen en geeft bijvoorbeeld vastgoedeigenaren inzicht in wat mogelijk is als alternatief voor dubieuze ondernemers. En helpt ook om andere partners aan de aanpak te verbinden.

Een succesvolle aanpak kenmerkt zich dus door een gedeelde richtinggevende ambitie, samenhangende sets van acties voor de korte, middellange en lange termijn, stevige coalities die gedurende langere tijd gecommitteerd zijn, experimenteerruimte en een lange adem. Onder deze voorwaarden is het mogelijk om lerend en adaptief te werken aan de transformatie van een gebied.

Wil je meer weten?

Mail onze expert John Bardoel