Migratie en de vraag naar arbeid: overkomt het ons of kun je daar als gemeente invloed op uitoefenen?
In de tweede week van augustus 2024 bereikte Nederland een nieuwe mijlpaal: we mochten de 18 miljoenste inwoner verwelkomen. Dat is veel eerder dan verwacht. Deze bevolkingsgroei is grotendeels toe te schrijven aan migratie. Een fenomeen dat centraal staat in vele politieke discussies (en standpunten) in ons land. Er wordt veel over beweerd en er worden allerlei maatregelen genomen en beleidskeuzes gemaakt om “ongebreidelde” migratie tegen te gaan. Maar wat speelt er nu écht en welke rol kun je als gemeente hierin spelen?
Hein de Haas, een vooraanstaand expert op het gebied van migratiestudies, biedt in zijn boek Hoe migratie echt werkt, waardevolle inzichten in de complexiteit van migratie. De Haas prikt door de mythes heen die zowel aan de rechter- als linkerzijde van het politieke spectrum heersen. Hij benadrukt dat migratie onderdeel is van de samenleving, vergelijkbaar met economie en verstedelijking. Migratie is geen fenomeen waar je eenvoudigweg 'voor' of 'tegen' kunt zijn, zoals je ook niet ‘voor’ of ‘tegen’ economie, ‘voor’ of ‘tegen’ landbouw of ‘voor’ of ‘tegen’ verstedelijking kunt zijn.
In zijn boek laat De Haas zien dat de belangrijkste drijfveer voor migratie de vraag naar arbeid is. Terwijl illegale migratie vaak de meeste (media-)aandacht krijgt, bestaat het merendeel van de migratie uit legale arbeidsmigratie, gedreven door de vraag naar arbeid in Nederland. Migratie volgt grofweg de economie. Onderbroken met eventuele pieken van vluchtelingen als gevolg van een oorlog (relatief dichtbij) zoals de oorlog in Ukraine. Een belangrijk punt uit het boek van De Haas dat ik nog wil uitlichten, is dat het een misvatting is dat migratie van ver komt, vanuit landen waar de economische verschillen het grootst zijn. Juist in landen waar de economie groeit, hebben mensen de middelen om de keuze te maken te migreren. Migratie komt dus over het algemeen niet van ver, maar van veel dichterbij. Niet in de laatste plaats de groep mensen die wij arbeidsmigranten noemen.
BLIK OP DE TOEKOMST
Er zijn op dit moment ongeveer 850.000 arbeidsmigranten in Nederland. Als wij geen beleidskeuzes maken heeft SEO Economisch Onderzoek berekend dat we in 2030 ongeveer 1,2 miljoen arbeidsmigranten hebben. In de vorige nieuwsbrief heb ik vanuit mijn ervaring in het veld een aantal praktische tips gegeven over hoe gemeenten effectief kunnen omgaan met de uitdagingen en kansen die arbeidsmigratie met zich meebrengt. Vaak ervan uitgaande dat de arbeidsmigrant al in Nederland is en dat er een bestaand tekort is aan kwalitatief goede huisvesting voor deze mensen. Gelukkig heeft het Rijk naar aanleiding van de aanbevelingen van Emile Roemer een heel pakket aan maatregelen genomen. Ik raad gemeenten aan daarmee de slag te gaan om de positie van arbeidsmigranten te verbeteren.
Toch zie ik in het werkveld vaak dat gemeenten vergeten aan de belangrijkste knop te draaien; keuzes maken in het ruimtelijk economisch domein. Welke economie heeft je gemeente (of regio) en welke arbeidsmarkt hoort daarbij (of is daar het gevolg van)? En hoe zou je daar in kunnen sturen? Weten we welke sectoren de meeste arbeidsmigranten werken, en waarom? Willen we dat eigenlijk wel? Gaan we het in de toekomst anders doen? En wat betekent dat voor de keuzes die je maakt bij het programmeren van bedrijventerreinen, uitgifteprotocollen en de economische keuzes in de omgevingsvisie? Eén ding weten we zeker, met die 18 miljoenste inwoner wordt de bestaande druk op de ruimte en functies alleen maar groter. We hebben het bij Ginder niet meer over economische groei, maar over brede welvaart. Daarnaast hebben we het minder over volumes maar over waardes, waarbij we ook rekening houden met de arbeidsmarkt. Om maar een steen in het water te gooien: wat is de meerwaarde van grootschalige logistiek op bedrijventerreinen? Maar ook lastigere discussies: wat is de waarde van de vleesverwerkende industrie en bepaalde vormen van land- en tuinbouw? Je kunt de grond tenslotte maar één keer uitgeven en wat draagt dan bij aan het welzijn van de mensen?
Het maken van keuzes kan soms pijn doen. Maar de andere kant van de medaille is er ook; niet alleen de grond kan maar één keer worden uitgegeven, (goed) personeel vinden is de grootste remmende factor op onze economie. Sectoren die niet ter discussie staan zoals de bouw, metaal, zorg, horeca, detailhandel en de vrijetijdseconomie zoeken in de zelfde vijver van “handjes”. Zij zijn ook steeds meer afhankelijk van arbeidsmigranten.
HUISVESTINGSBEHOEFTE
Wat kun je dan als gemeente doen? Naast de situatie in beeld te brengen, is het belangrijk om de discussie goed en integraal te voeren bij de omgevingsvisie. Ik heb vanuit mijn rol als Programmamanager bij de gemeente Horst aan de Maas mogen meewerken aan de ontwikkeling van de handreiking effectenrapportage bij nieuwe bedrijvigheid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Deze handreiking is opgesteld om de huisvestingsbehoefte van arbeidsmigranten te kunnen koppelen aan (lokaal) vestigingsbeleid. Ik kan deze van harte aanbevelen. Het is een compact en handzaam document, die zowel voor de strateeg als de gemeentelijke accountmanager waardevolle praktische tips en inzichten geeft. Deze effectrapportage is geen statisch document en nog steeds in ontwikkeling, wat past bij de dynamiek van de economie. Ook illustreert dat wat mij betreft dat we te lang te weinig integraal naar deze materie hebben gekeken en dat we nu gezamenlijk tot nieuwe inzichten moeten komen. Eén ding weet ik zeker: als we niet aan die ruimtelijk economische knop gaan draaien, mogen we de 19 miljoenste inwoner wederom veel eerder dan verwacht verwelkomen.
MEER WETEN OVER DIT ONDERWERP?
EENS VAN GEDACHTEN WISSELEN?
We komen graag met je in contact!
