Een pleidooi voor ruimte voor verbinding en vrijetijd
Nederland staat voor enorme ruimtelijke opgaven. De Ontwerp-Nota Ruimte 2050 die afgelopen vrijdag werd gepubliceerd, probeert orde te scheppen in de strijd om vierkante meters tussen woningbouw, water, energie en natuur. Dat is nodig. Maar wie de nota leest, mist iets essentieels: de ruimte voor mensen en de samenleving.
De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) waarschuwt in Op de rem! voor de “hypernerveuze samenleving” – een land waarin we doordraaien in prestatiedruk, versnelling en controle. De Raad stelt dat mentale volksgezondheid geen individueel, maar een collectief vraagstuk is en roept op tot drie waarden die ook ruimtelijk relevant zijn: verbinding, verscheidenheid en vertraging. Juist die waarden komen in de ontwerpnota nauwelijks aan bod.
We ordenen ons land in sectoren – wonen, werken, energie – maar vergeten de plekken waar het leven samenkomt. Ruimtelijke kwaliteit wordt gedefinieerd als de som van functies, niet als de ervaring van samenleven. Zo bouwen we een land dat presteert, maar niet ontspant.
De Ontwerp-Nota Ruimte mist de menselijke maat. Tijd om niet alleen te plannen voor groei en snelheid, maar ook voor verbinding, rust en betekenis.
Bert Smit Senior adviseur
RUIMTE VOOR VERBINDING
Verbinding begint met plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Toch verdwijnen die plekken langzaam uit ons dagelijks landschap. Nieuwe woonwijken zonder buurtpleinen, bedrijventerreinen zonder levendige randen, infrastructuur die scheidt in plaats van verbindt – het zijn de stille bijwerkingen van functiegericht plannen.
Als we brede welvaart serieus nemen, moeten we niet alleen ruimte maken om te wonen en te werken, maar ook om elkaar te zien. Erfgoed, cultuur, sport, bewegen en groen zijn daarbij geen luxe, maar basisinfrastructuur.
Herbestemd erfgoed, historische stadsstraten en groene landschappen bieden natuurlijke plekken voor ontmoeting en identiteit. Culturele initiatieven en speel- en sportvoorzieningen brengen generaties samen. Groene routes en parken nodigen uit tot wandelen, spelen en toevallig gesprek. Dit zijn de stille motoren van mentaal en sociaal welzijn.
Waarom bevat de Nota Ruimte geen expliciete agenda voor zulke ontmoetingsinfrastructuur? Waarom geen landelijk principe dat elk nieuw woongebied ruimte moet bieden voor cultuur, sport en collectieve voorzieningen? Ruimte voor verbinding is niet alleen een sociale wens, maar een mentale noodzaak en randvoorwaarde voor het opladen van onze menselijke batterij, onze re-creatie bijvoorbeeld via ontmoeting en creativiteit.
RUIMTE VOOR VRIJETIJD
De RVS spreekt over “de waarde van vertraging”: de mogelijkheid om te ademen, niets te hoeven, even los te komen van prestatie en productie. Toch behandelt de Nota Ruimte vrijetijd vooral als recreatiesector of toerisme, niet als publieke levensvoorwaarde.
We plannen kilometers snelweg, maar nauwelijks ruimte voor rust. We reserveren hectare na hectare voor efficiënte logistiek, maar niet voor stilte, beweging of groen. Terwijl bijna de helft van de Nederlanders mentale klachten ervaart, bouwen we dus verder aan een land dat versnelt in plaats van verstilt.
Vrijetijd is geen bijzaak, het is het cement van een gezonde, veerkrachtige samenleving, en de kruipolie van culturele uitwisseling en dialoog. Elk dorp, elke stad heeft behoefte aan vertraagde zones – plekken waar het leven mag vertragen: groene corridors, autoluwe centra, sportparken, culturele binnenhoven. Dat vraagt om een visie die niet alleen stuurt op ruimtegebruik, maar ook op tijdgebruik.
Water en bodem zijn weer “sturend” gemaakt in de ruimtelijke ordening, zoals ze historisch gezien ook onze dorpen en steden hebben gevormd in de tijd. Laten we dus nu ook de menselijke maat niet vergeten en de tijd mede sturend maken. Een gezonde samenleving begint bij ruimte om te herstellen, ontdekken en ontmoeten.
PLAN DE PAUZE MEE
Brede welvaart draait niet om groei, maar om kwaliteit van leven. Om rust, relaties en betekenis. De ontwerp-Nota Ruimte biedt een raamwerk; laten we het vullen met menselijkheid. Dat betekent: erfgoed inzetten als collectief geheugen, cultuur als bindmiddel en ruimte voor dialoog, sport en bewegen als sociale motor, groen als mentale buffer en centrumgebieden als hart van ontmoeting.
In een tijd van crises – klimaat, woning, zorg – lijkt pleiten voor ontspanning een luxe. Maar het tegendeel is waar. Een samenleving die voortdurend versnelt, verliest haar vermogen om te verbinden en herstellen. Daarom dit pleidooi aan ontwerpers, bestuurders en burgers: plan de pauze mee! Reserveer in de ruimtelijke ordening niet alleen ruimte voor productie, maar ook voor pauze, spel en samenhang.
MEER WETEN OVER DIT ONDERWERP?
EENS VAN GEDACHTEN WISSELEN?
We komen graag met je in contact!
