Opinie 08 oktober 2025 Deel artikel

Musea en erfgoedlocaties veerkrachtig, maar afhankelijkheid van buitenlandse bezoekers is een risico

Eerder dit jaar publiceerden Ginder en Pretwerk.nl de Dagattractie Top-50 2024. Daaruit bleek dat het bezoek aan musea en erfgoedlocaties in Nederland weer aantrekt, maar dat de groei achterblijft bij andere vormen van dagrecreatie. De nieuwe Museumcijfers 2024 van de Museumvereniging geven aanvullend inzicht en vormen aanleiding om nog eens in de cijfers van de Dagattractie top-50 te duiken. Het bezoek groeide licht, waarbij het binnenlands bezoek vrijwel volledig is hersteld en het buitenlandse bezoek duidelijk achterblijft. Die combinatie van cijfers toont een sector die zich herstelt, maar nog zoekende is naar balans. Musea en erfgoedlocaties blijven cruciaal voor het culturele en toeristisch-recreatieve profiel van Nederland, al brengt de verschuiving in bezoekersstromen ook nieuwe financiële uitdagingen met zich mee.

ZAANSE SCHANS VOORBIJ AAN RIJKSMUSEUM, VERDER LICHTE STIJGING IN BEZOEK

In de eerder gepubliceerde Dagattractie Top-50 2024 van Ginder waren de musea en erfgoedlocaties in de lijst goed voor een lichte stijging in bezoek: circa +1% ten opzichte van 2023.
De Zaanse Schans is in 2024 doorgegroeid naar de tweede plaats in de Dagattractie Top-50, en werd daarbij de best bezochte locatie die tot musea of erfgoedlocaties kunnen worden gerekend. De Zaanse Schans trok daarbij ook voor het eerst meer bezoekers dan het Rijksmuseum.

Er zijn ook verschillen in de groei van bezoekersaantallen per type museum vastgesteld. Musea gericht op geschiedenis of natuurlijke historie zagen de bezoekersaantallen met meer dan 10% toenemen in 2024. Musea gericht op de categorieën kunst en bedrijf & techniek lieten juist een daling zien. Ook is bij een nadere analyse geconstateerd dat de musea en erfgoedlocaties in Amsterdam op minder bezoeken konden rekenen (-4%), terwijl buiten Amsterdam de bezoekersaantallen juist groeiden. Dat beeld bevestigd onderstaande tabel met de top 5 stijgers in 2024.

Op totaalniveau bleef de groei bij musea en erfgoedlocaties achter ten opzichte van ander dagrecreatief aanbod. Dierentuinen en attractieparken realiseerden namelijk een groei van meerdere procenten.

BINNENLANDS BEZOEK HERSTELD, BUITENLANDS BEZOEK BLIJFT ACHTER

De Museumvereniging bracht deze week naar buiten dat het totale aantal bezoeken aan musea in 2024 30,8 miljoen was. Dat is nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2023 (toen 30,9 miljoen), maar wel minder dan in 2019 (32,6 miljoen). De Museumvereniging heeft meer musea en erfgoedlocaties in beeld dan zijn meegenomen in de Dagattractie Top-50, maar de ontwikkeling komt overeen: de Museumvereniging constateert bij de grote musea een afname van bezoeken van 1%, terwijl middelgrote musea een 2% groei van bezoeken kenden.

Uit de cijfers van de Museumvereniging blijkt bovendien dat het binnenlands bezoek bijna terug is op het oude niveau: in 2024 lag dit op 98% van het aantal bezoeken uit 2019. Daarbij is wel een verschuiving zichtbaar: het aandeel bezoeken met de Museumkaart blijft groeien (9,6 miljoen in 2024), terwijl het aandeel van niet-kaarthouders iets afneemt. Heel anders is het beeld bij buitenlandse bezoekers. In 2019 waren er nog circa 10 miljoen buitenlandse museumbezoeken; in 2024 waren dat er 8,3 miljoen. Dat is slechts 82% van het niveau van vóór de pandemie. Dat is opvallend, omdat het aantal internationale overnachtingen in Nederland in diezelfde periode juist met 19% toenam, aldus het CBS.

De daling in buitenlandse museumbezoeken die de Museumvereniging laat zien, verklaart mede waarom vooral Amsterdamse musea en erfgoedlocaties in de Dagattractie Top-50, sterk afhankelijk van toeristen, een terugval laten zien. In vrijwel alle provincies kwam minstens 85% van het bezoek uit Nederland, met uitzondering van Zeeland en Noord-Holland. Deze provincies ontvingen relatief meer buitenlandse bezoekers. Noord-Holland springt er duidelijk uit: daar was bijna de helft van het museumbezoek buitenlands. Hiermee wordt ook de afhankelijkheid van toerisme voor musea in o.a. Amsterdam en provincie Zeeland duidelijk.

DE WAARDE VAN MUSEA: MEER DAN BEZOEKERSAANTALLEN

Waar veel dagattracties binnen de Dagattractie Top-50 zich vooral richten op vermaak en publieksgroei, hebben musea en erfgoedinstellingen een bredere maatschappelijke missie. Musea hebben niet alleen een economische, maar ook een sociaal-maatschappelijke, verbindende, educatieve en culturele waarde. Ze dragen bij aan identiteitsvorming en samenhang tussen mensen en bieden mensen inspiratie. Bezoekcijfers laten zien hoeveel mensen een museum weten te vinden, maar zeggen weinig over de totale impact die een bezoek heeft.

Toch hebben bezoekersaantallen wel degelijk invloed: 49% van de museumomzet komt uit eigen inkomsten, vooral via kaartverkoop en horeca. Minder buitenlandse bezoekers betekent dat veel musea financieel kwetsbaarder worden, zeker in steden waar zij sterk leunen op internationale toeristen die het volle pond betalen. De Museumvereniging meldt dat 45% van de musea in 2024 in de rode cijfers eindigde.

FINANCIËLE DRUK, MAAR MAATSCHAPPELIJK WAARDE GROEIT

Dat bijna de helft van de musea in 2024 met verlies draaide, onderstreept hoe kwetsbaar de sector is. De kosten voor personeel en huisvesting lopen op, terwijl de eigen inkomsten afhankelijk blijven van bezoek, en dus ook van toerisme. Toch is de waarde van musea breder dan hun balans laat zien. Uit de Museumcijfers 2024 blijkt dat bijna alle musea investeren in educatie, duurzaamheid en inclusie. Ze bereiken meer jongeren, werken aan diversiteit in publiek en personeel en leveren een steeds grotere bijdrage aan maatschappelijke thema’s. Daarmee laten musea zien dat ze, ondanks financiële druk, toekomstgericht blijven.

De uitdaging voor de komende jaren is om de maatschappelijke en culturele waarde van musea ook financieel te verankeren. Dat vraagt niet om één oplossing, maar om een hernieuwde blik op hoe we de waarde van musea erkennen en ondersteunen. Als dat lukt, kunnen musea niet alleen hun bezoekersaantallen behouden, maar ook hun betekenis voor de samenleving verder vergroten.